Szemiot (Szemetowicz, Szemet) Stanisław h. Łabędź odmieniony (zm. 1590), ciwun pojurski, koniuszy litewski.
Był synem żyjącego pod koniec XV w. Stanisława Szemetowicza (Siemiota?) i pochodzącej z możnowładczej rodziny lit. Anny Kieżgajłówny (zm. między 1524 a 1526), córki marsz. ziemskiego Mikołaja. Miał starszego brata Malchera (zm. 1570, zob., tu informacja o rodzinie).
W l. dwudziestych XVI w. był S. już pełnoletni. Po raz pierwszy wystąpił publicznie 25 V 1524, kiedy razem z bratem został wymieniony przy matce i stryju Janie Szemetowiczu w gronie fundatorów, uposażających plebanię kościoła parafialnego p. wezw. Wniebowzięcia NMP, Zesłania Ducha Świętego, Michała Archanioła, Jana Chrzciciela i św. Stanisława Biskupa w rodowych dobrach Hniezna (pow. wołkowyski); fundatorzy przeznaczyli dla plebana dziesięcinę zbożową, ziemię na założenie folwarku oraz czterech poddanych z rodzinami. Zapewne już po śmierci matki wspólnie z bratem i stryjem uzyskał u wileńskiego bp. elekta Jana z książąt litewskich transumpcję przywileju tej donacji, wystawioną 31 I 1526. Wg popisu wojskowego z maja 1528 był zobowiązany razem z bratem (prawdopodobnie z dóbr pozostających w niedziale) wystawić na wypadek wojny trzynastu zbrojnych jeźdźców pośród tzw. pocztów pańskich. Ponadto jako właściciel dóbr ziemskich w pow. rudomińskim pod Wilnem miał obowiązek wystawić dwa konie, a jako posiadacz majętności w pow. wołkowyskim (zapewne Hnieznej) – pięć koni w składzie chorągwi wołkowyskiej. Najczęściej wówczas przebywał w Hnieznej, uzyskanej w wyniku podziału ojcowizny. W l. trzydziestych był kilkakrotnie wymieniany w dokumentach jako uczestnik (asesor?) sądów marsz. hospodarskiego Macieja Wojciechowicza Kłoczka. W r. 1535 nosił już tytuł dworzanina hospodarskiego. Wobec zaciągnięcia przez brata Malchera długów pod zastaw wspólnej majętności Szawlany (Szowlany) na Żmudzi z miasteczkiem i targiem (z zastrzeżeniem, że S. był prawnym właścicielem poł. dóbr), S. odebrał «gwałtem» zastawiony majątek z rąk Żydów (faktorów?) królowej Bony, Chacka i Moszka Isakowiczów Choroszyńskich; 14 IV t.r. król Zygmunt Stary nakazał mu jednak podporządkować się wyrokowi sądowemu, zwrócić majątek zastawnikom, a następnie dochodzić swych racji przed sądem hospodarskim. Wspólnie z krewnym Janem Juriewiczem Szemiotem S. procesował się w marcu 1541 z koniuchami hospodarskimi o trzy ziemie we włości bielickiej, przypadające na nich po stryju Janie. Po r. 1545, gdy otworzyła się sprawa sukcesji po starszej linii Kieżgajłów, zwanej Rekuciami, Szemiotowie wspólnie z ciotką, Barbarą z Kieżgajłów Andrzejową Zawiszyną, wszczęli długotrwały proces o dobra «rekuciewskie» ze swym krewnym, stolnikiem lit. Stanisławem Mikołajewiczem Kieżgajłą, ostatnim męskim przedstawicielem tej rodziny, starając się o równy dział spadku po zmarłym przed laty star. żmudzkim Stanisławie Stanisławowiczu Kieżgajle i jego dzieciach. Już 16 IV 1546 w. ks. Zygmunt August odroczył rozpatrzenie sprawy Zawiszyny i jej siostrzeńców. W wyniku kolejnych odroczeń proces zakończył się dopiero po śmierci S. M. Kieżgajły i jego nieletniego syna Jana. Wyrok, korzystny dla Szemiotów i ich braci ciotecznych Zawiszów, oznaczał jednak rezygnację z rozległych włości, m.in. leżących na Żmudzi dóbr Kroże i Botoki, a w Wilnie z dworu Kieżgajłowskiego, przypadających na nich po matkach. W listopadzie 1554 Szemiotowie i Zawiszowie zrezygnowali z nich wieczyście na rzecz króla Zygmunta Augusta, a 19 III 1556 również z dworu Rekuciewskiego w Grodnie na rzecz wpływowego na dworze wielkoksiążęcym marsz. i pisarza hospodarskiego Ostafiego Wołłowicza.
Kariera publiczna S-a rozwijała się głównie dzięki korzystnym koneksjom rodzinnym. W sierpniu 1554 występował on już z tytułem podstarościego dzierżawy telszowskiej na Żmudzi z ramienia star. żmudzkiego Hieronima Aleksandra Chodkiewicza, męża stryjecznej siostry S-a, Anny (Hanny). Wg Wojciecha Kojałowicza to S., a nie jego brat Malcher, uczestniczył jako rotmistrz w wyprawie inflanckiej w r. 1560 pod dowództwem H. A. Chodkiewicza. Dn. 13 VI 1562 wystąpił S. po raz pierwszy jako ciwun pojurski z nominacji królewskiej. Poinformowano go wówczas, że po śmierci H. A. Chodkiewicza funkcję sprawcy star. żmudzkiego król powierzył bratu zmarłego, kaszt. trockiemu i hetmanowi polnemu lit. Hrehoremu Chodkiewiczowi, pod którego dowództwem S. miał uczestniczyć w kolejnej wyprawie służby ziemskiej żmudzkiej wysłanej na pomoc Inflantom. Jako ciwun pojurski w październiku 1565 został S. wezwany przez kancelarię lit. listem sejmowym do uczestnictwa w obradach sejmu lit., zwołanego t.r. do Wilna po dniu św. Marcina. Jesienią 1567 przyprowadził do obozu wojskowego pod Radoszkowice poczet zbrojny liczący 28 koni oraz 15 pieszych z oszczepami i rusznicami (pozwala to szacunkowo określić wielkość jego majątku na ok. 2 tys. poddanych) na projektowaną wyprawę przeciw Moskwie. W kwietniu 1569 kancelaria lit. wezwała go do udziału w kampanii sejmikowej, zwołanej dla wyłonienia nowych posłów na sejm do Lublina dla ostatecznego zawarcia unii z Koroną. W okresie pierwszych bezkrólewi S. był związany politycznie z synem swej siostry stryjecznej, star. żmudzkim i marsz. w. lit. Janem Chodkiewiczem (zob.). Dzięki jego protekcji otrzymał 25 VII 1576 od króla Stefana Batorego dworski urząd kuchmistrza lit. Zapewne na wyprawę pskowską w r. 1581 wystawił prywatny poczet złożony z trzydziestu koni. Maciej Stryjkowski dedykował S-owi jako uczestnikowi wypraw batoriańskich jeden z rozdziałów księgi XIX swej „Kroniki polskiej, litewskiej, żmodzkiej i wszystkiej Rusi” (Królewiec 1582).
W wyniku przeprowadzonego 30 X 1556 działu rodzinnego otrzymał S. zamek i m. Ostrożczyce pod Mińskiem oraz majętność Jelna w Nowogródzkiem; w późniejszych latach w jego posiadaniu znalazła się także część Kroż Kieżgajłowskich i Korklany na Żmudzi. Nabył ponadto za 1 tys. kop gr lit. Suderwy w pow. nowogródzkim i za taką samą sumę kamienicę w Kownie przy ulicy «Kościoła bernardyńskiego». Swoją część dziedzicznych dóbr Hniezna sprzedał za 3 tys. kop gr lit. H. A. Chodkiewiczowi i jego żonie Annie; po wprowadzeniu II Statutu Lit. ponownie złożył w Metryce Lit. 26 XI 1567 zeznanie sprzedaży na rzecz ich syna Jana. Dn. 20 XII 1572
J. Chodkiewicz zastawił mu za 4 tys. kop gr lit. swoje macierzyste Szawkiany na Żmudzi; w konsekwencji tej transakcji i zapewne następującego po niej wykupienia na wieczność majątek ten ponownie znalazł się w posiadaniu rodziny Szemiotów. W wieku dojrzałym S. przeszedł na protestantyzm. Był fundatorem zboru ewangelickiego w Szawkianach; 11 IV 1584 zapisał na utrzymanie ministra przy tym zborze sześć włók ziemi wraz z poddanym w Krasnogoliszkach (Krasnogołwiszkach), wchodzących w skład dóbr Kroże.
Przed 7 II 1589 zrezygnował S. z powodu podeszłego wieku z kuchmistrzowstwa, zachowując funkcję ciwuna pojurskiego. Dn. 11 IX 1590 spisał w Kielmach testament. Majętność Korklany, Suderwy i kamienicę w Kownie zapisał na wieczność żonie Dorocie, a wszelkie pretensje do dóbr ojczystych (Szawkian, Wepr, Miłoszun i Janiszek z częścią Kroż Kieżgajłowskich) wraz z sumą 5 tys. kop gr lit. na dobrach zastawnych, m.in. na Kielmach na Żmudzi, przeznaczył dla czworga dzieci zmarłego brata Malchera: Wacława (zob.), Jana, Malchera (zm. 1616/17, zob.) i ich siostry Krystyny Billewiczowej; 2 tys. kop gr lit. na kamienicy w Wilnie przy ul. Świętoduskiej zapisał dalszym krewnym. Żonie polecił, by pogrzebała go «sposobom chrestiańskim» w kościele w Szawlach, zamienionym wówczas na zbór protestancki. S. zmarł przed 4 X 1590, kiedy wdowa wniosła jego testament do ksiąg ziemskich żmudzkich.
Z małżeństwa z Dorotą, córką ciwuna ejragolskiego i retowskiego Szymki Mitkiewicza Poszuszwieńskiego, pochodzącą ze znanej ewangelickiej rodziny żmudzkiej, S. nie pozostawił potomstwa. W zamian za Jodajnie, zajęte w r. 1579 podczas pomiary włócznej i przyłączone do dzierżawy retowskiej, Dorota otrzymała w r. 1586 przyległe do jej dóbr widuklewskich sioło Dojnie (21 włók i 12 poddanych), należące do dzierżawy rosieńskiej; 30 IV 1594 zapisała Widukle mężowi bratanicy S-a, marsz. hospodarskiemu i ciwunowi szawdowskiemu Wojciechowi Billewiczowi. Dn. 12 VI 1601 przeznaczyła na budowę zboru ewangelickiego w Rosieniach zakupioną przez siebie działkę pod Rosieniami, 200 kop gr lit. oraz naczynia srebrne dla sprawowania liturgii, a na jego utrzymanie Dojnie i Żołpieny (Żołpie) (łącznie 36 włók z poddanymi) na Żmudzi. Głównym wykonawcą ostatniej woli i kolatorem zboru ustanowiła Billewicza i jego spadkobierców wyznania ewangelickiego. W sporządzonym tego dnia testamencie zapisała Korklany, stanowiące oprawę jej posagu, Wacławowi Janowiczowi Szemiotowi, synowi bratanka S-a. Zmarła przed 7 XII 1601, kiedy testament wniesiono do grodu żmudzkiego.
Boniecki, Poczet rodów, s. 345; Kojałowicz, Compendium, s. 128; Niesiecki; PSB (Billewicz Jerzy); Urzędnicy, XI; Wolff, Senatorowie W. Ks. Lit., s. 232 (błędna data nominacji na kuchmistrza); – Buszyński I., Historyczne opisanie kościoła szydłowskiego na Żmudzi, Wil. 1859 s. 42; tenże, Kroże, ich przeszłość i stan obecny, Wil. 1872 s. 29–30; tenże, Opisanie historyczno-statystyczne powiatu rossieńskiego guberni wileńskiej, Wil. 1874 s. 68; Grużewski B., Kościół ewangelicko-reformowany w Kielmach, W. 1912; Kałamajska-Saeed M., Kościół parafialny p.w. św. Michała Archanioła w Hnieźnie, w: Materiały do dziejów sztuki sakralnej na ziemiach wschodnich dawnej Rzeczypospolitej. Cz. 2: Kościoły i klasztory rzymskokatolickie dawnego województwa nowogródzkiego, Kr. 2003 I; Lappo I. I., Velikoe Knjažestvo Litovskoe za vremja ot zaklučenija lublinskoj unii do smerti Stefana Batorija (1569–1586), Pet. 1901; Lubavskij M., Litovsko-russkij sejm, Moskva 1900; Pietkiewicz K., Kieżgajłowie i ich latyfundium do połowy XVI wieku, P. 1982 s. 47, 50–2, 88–9, 92–6, 99–100, 103–5, 111, 114, tabl. IV (geneal.); Saviščevas E., Žemaitijos savivalda ir valdžios elitas 1409–1566 metais, Vilnius 2010; – Akta synodów prowincjalnych Jednoty litewskiej 1611–1625, Wil. 1915; Akty Vil. Archeogr. Kom., XXIV 39, 158, 436–9; Lietuvos Metrika, Vilnius 1998 t. 1, 2000 t. 51, 1995 t. 225, 2003 t. 229 nr 272 (poza indeksem), 2010 t. 251, 2006 t. 523, 2001 t. 531, 1996 t. 564; Merczyng, Zbory i senatorowie, s. 96; Mietryka Vjalikaha Knjastva Litoŭskaha, Minsk 2008 t. 30; Pamjatniki istorii Vostočnoj Evropy, Moskva–W. 2002 VI 39; Pergamentų katalogas, Wyd. R. Jasas, Vilnius 1980 nr 288, 630; Pierapis vojska Vjalikaha Knjastva Litoŭskaha 1528 hoda. Mietryka Vjalikaha Knjastva Litoŭskaha, Minsk 2003 kn. 523 s. 52, 68, 96; Russkaja Istoričeskaja Biblioteka, Juriev 1914 XXX; toż, Petrograd 1915 XXXIII kol. 1257; Stryjkowski, Kronika pol., II 259; Zbiór pomników reformacji Kościoła polskiego i litewskiego, Wil. 1911–15 z. 1–2; – AGAD: Arch. Tyzenhauzów, nr B–52/145 k. 7–8, nr B–52/152; B. Czart.: rkp. 1352 (Herbarz lit. W. Kojałowicza) s. 310; B. Narod.: rkp. 8332 k. 28, 29v–30; BUW: akc. 260, bez paginacji poszyt Nowojelna; Lietuvos mokslų akademijos biblioteka w Wil.: F. 5 nr 10, F. 6 nr 133; Lietuvos nacionalinė Martyno Mažvydo biblioteka w Wil.: F. 93 nr 238, 239, 240, 242, 718, 721, 1105; Nacyjanal’ny histaryčny archiŭ Belarusi w Mińsku: F. 694 op. 5 nr 2 k. 17v, 19–28, nr 7 k. 7–10, nr 18 k. 26 (geneal.); Rossijskaja nacional’naja biblioteka w Pet.: F. 971 (Avtografy Dubrovskogo) rkp. 152 k. 16; Rossijskij gosudarstvennyj archiv drevnich aktov w Moskwie: F. 389 (Metryka Lit.) nr 17 k. 576–7, nr 56 k. 52v–3v, nr 58 k. 24v–5, nr 73 k. 616, nr 74 k. 482v–3, nr 235 k. 24v–5, nr 564 k. 130v; Vilniaus universiteto biblioteka w Wil.: F. 7 (Žemaičių žemes teismo aktų knyga 1602) k. 295–6v.
Henryk Lulewicz